ทันทีที่นักเดินทางชาวต่างชาติคนหนึ่งได้ก้าวเท้าเข้ามาเหยียบแผ่นดินประเทศญี่ปุ่นเป็นครั้งแรก นอกจากความตื่นตาตื่นใจกับภูมิทัศน์ที่ปรากฏตรงหน้า เชื่อว่าสิ่งหนึ่งที่สามารถดึงดูดความสนใจและเกิดการตั้งคำถามในใจอยู่ไม่น้อย ว่าทำไมมันจึงได้มีมากมายและกระจายอยู่ทั่วทุกมุมเมืองขนาดนี้ โดยเฉพาะในโตเกียว และเจ้าสิ่งที่เรากล่าวถึงนั่นก็คือ เครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติ ที่วางเรียงรายอยู่ตามขอบทางเดินหรือริมกำแพง ชนิดที่ว่าไปทางไหนก็เจอ
ทำไมเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติถึงเป็นที่นิยมในญี่ปุ่น
แน่นอนว่า “เครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติ” หรือ Vending Machine นั้น ไม่ใช่นวัตกรรมแปลกใหม่ และไม่ใช่ว่ามีแค่ที่ญี่ปุ่นเท่านั้น แต่ต้องยอมรับว่าตู้จำหน่ายสินค้าอัตโนมัติได้กลายมาเป็นอีกหนึ่งสัญลักษณ์ของญี่ปุ่นเลยก็ว่าได้ ด้วยความถี่ของจำนวนตู้ต่อพื้นที่ ซึ่งมีมากกว่า 5 ล้านเครื่อง ที่เปิดให้บริการทั่วประเทศในปัจจุบัน และทำยอดขายต่อปีเกิน 8.8 ล้านล้านเยน โดยมากกว่า 2 ล้านเครื่อง เป็นตู้ขายเครื่องดื่ม!
ด้วยจำนวนที่อาจเรียกได้ว่ามหาศาล จึงนำมาสู่คำถามที่ว่าทำไมเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติถึงเป็นที่นิยมในญี่ปุ่น? อาจจะเพราะ;
- ความรีบเร่งของคนในเมืองใหญ่ เช่น โตเกียว โอซาก้า ฯลฯ ที่ส่งผลให้ผู้คนต้องการความสะดวกสบายที่ได้มาอย่างรวดเร็ว เช่น ถ้าจะดื่มกาแฟแต่คุณต้องเข้างานในอีก 15 นาที คุณคงไม่มีเวลาไปนั่งรอกาแฟหอมๆ จากคาเฟ่ชิคๆ เป็นแน่ แต่ถ้ากาแฟร้อนจากตู้กดอัตโนมัติล่ะ แบบนี้สิใช่เลย
- สำหรับชาว Introvert ที่อาจจะไม่เก่งในการปฏิสัมพันธ์กับผู้คนเท่าไหร่ การซื้อของจากตู้อัตโนมัติอาจเป็นเหมือนเซฟโซนที่ช่วยให้เลี่ยงการเสวนากับคนอื่นได้เหมือนกัน
- หรือเป็นเหตุผลทับซ้อนทางวัฒนธรรม ที่บางคนอาจจะเขินอายถ้าต้องเข้าไปซื้อของที่ร้านแค่ไม่กี่ชิ้น รวมเบ็ดเสร็จราคาไม่กี่เยน
เหตุผลที่กล่าวมาไม่กี่อย่างนี้ อาจจะฟังดูเล็กๆน้อยๆ แต่ก็สามารถสะท้อนรูปแบบการดำเนินชีวิตของทั้งชาวญี่ปุ่น รวมไปถึงนักท่องเที่ยวต่างถิ่นได้ค่อนข้างชัด เพราะไม่ว่าจะเหตุผลไหน เจ้าตู้กดสินค้าอัตโนมัติก็เหมือนเข้ามาช่วยเติมเต็มมวลความสบายใจเล็กๆ ของคนยุคนี้ได้เป็นอย่างดี
ประวัติความเป็นมาของเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติ
- คาดเดากันว่าแนวคิดต้นแบบของตู้จำหน่ายสินค้าอัตโนมัติอาจเกิดขึ้นตั้งแต่ 215 ปี ก่อนคริสตกาล ที่เมืองอเล็กซานเดรีย ประเทศอียิปต์ โดยเป็นเครื่องจ่ายน้ำมนต์เพื่อแลกกับเหรียญเล็กๆ
- ว่ากันอีกว่าตู้จำหน่ายสินค้าที่เก่าแก่ที่สุดที่ยังหลงเหลืออยู่ คืออุปกรณ์จำหน่ายบุหรี่อัตโนมัติที่นำมาวางที่ผับและหอพักในอังกฤษในปี ค.ศ. 1615 ก่อนที่นักประดิษฐ์ชาวอังกฤษจะทำการออกแบบเพิ่มเติมเพื่อขายหนังสือ แสตมป์ไปรษณีย์ และสินค้าอื่นๆ ในเวลาต่อมา แต่อุปกรณ์ที่ว่าไม่สามารถใช้งานได้จริงในเชิงพาณิชย์
- ยังไม่อาจหาข้อสรุปได้ว่าใครคือผู้คิดค้นเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติเป็นเครื่องแรกของโลก ทว่าในปี ค.ศ. 1867 Carl Ade นักประดิษฐ์ชาวเยอรมันได้ทำการจดสิทธิบัตรอ้างถึงภูมิปัญญานี้เป็นคนแรก
- แต่ในปี ค.ศ. 1888 โยชิอิจิ ทาวารายะ ได้คิดค้นเครื่องจำหน่ายอัตโนมัติได้เป็นเครื่องแรกในญี่ปุ่น เพื่อขายผลิตภัณฑ์ชนิดบรรจุกล่อง เช่น บุหรี่ ฯลฯ และได้มีการยื่นจดสิทธิบัตรในปีเดียวกัน ก่อนจะได้รับการอนุมัติภายหลังในปี 1890 อย่างไรก็ตาม เครื่องจำหน่ายสินค้าตัวนั้นไม่มีอยู่อีกต่อไปแล้ว
- ตู้จำหน่ายสินค้าอัตโนมัติที่เก่าแก่ที่สุดในญี่ปุ่น ที่ยังคงมีอยู่ คือตู้จำหน่ายสินค้าอัตโนมัติสำหรับขายแสตมป์ไปรษณีย์ ที่ผลิตโดยทาคาชิจิ ทาวารายะ ปัจจุบันยังคงเปิดใช้งานได้โดยตั้งอยู่ในพิพิธภัณฑ์ไปรษณีย์ญี่ปุ่น
- เครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติในเชิงพาณิชย์เต็มรูปแบบเครื่องแรก คือเครื่องจำหน่ายหมากฝรั่ง ซึ่งเปิดตัวในสหรัฐอเมริกา
- เครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติในเชิงพาณิชย์เครื่องแรกในญี่ปุ่น คือเครื่องจำหน่ายน้ำผลไม้ ที่เปิดตัวหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ในยุคที่เศรษฐกิจญี่ปุ่นกำลังเติบโตอย่างสุดขีด
- การซื้อสินค้าจากเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติเริ่มได้รับความนิยมอย่างสูงเป็นครั้งแรกในปี 1962 โดยผลิตภัณฑ์ที่ปลุกกระแสในตอนนั้นคือเครื่องดื่ม Coca-Cola
เครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติในญี่ปุ่น
ที่อาณาจักรแห่งเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติอย่างประเทศญี่ปุ่น จะให้มีแค่สินค้าประเภทเครื่องดื่มร้อนเย็นเท่านั้นคงเป็นไปไม่ได้ เพราะยังมีสินค้าอีกมากมายหลากหลายชนิดไว้คอยบริการ ไม่ว่าจะเป็น เนื้อแช่แข็ง แฮมเบอร์เกอร์ น้ำอัดลม ไข่ บุหรี่ แอลกอฮอล์ ไอศกรีม ซุป สื่อลามก ผ้าเช็ดตัว ดอกไม้ ตั๋วรถโดยสาร ตั๋วรถไฟ ของเล่น แบตเตอรี่ กาแฟ ดีวีดี หรือแม้แต่อินทผลัม รวมไปถึงกางเกงในและเสื้อชั้นในก็มีให้กดซื้อ
แต่จุ๊ๆ ไว้นะ … คือ ที่ญี่ปุ่นเนี่ย เคยมีตู้อัตโนมัติที่ขายสินค้าแปลกๆ ที่มีเส้นแบ่งระหว่างคำว่าแปลกกับเรื่องที่กระทบศีลธรรมอยู่เหมือนกัน เช่น ตู้จำหน่ายชุดชั้นในที่ใช้แล้ว ซึ่งเคยถูกสวมใส่โดยวัยรุ่นสาวๆ มาก่อน! ตู้สินค้าอัตโนมัติเหล่านี้เคยมีอยู่จริงในโตเกียว แต่ไม่ใช่จะหาซื้อกันได้ง่ายๆ หรอก ทุกอย่างเริ่มขึ้นในทศวรรษ 1990s ในยุคที่อุตสาหกรรมไอดอล J-Pop เฟื่องฟูแบบสุดๆ โดยชุดชั้นในแฟชั่นที่สวมใส่แล้วจะถูกสาวๆ นำไปขายตามร้านขายสินค้าสำหรับผู้ใหญ่ แต่ธุรกิจนี้ก็ใช่ว่าจะยืนระยะได้นาน เพราะทางกระทรวงสาธารณสุขของญี่ปุ่นได้เข้ามาสั่งห้ามและปรับให้เป็นธุรกิจผิดกฎหมายในที่สุด ในปัจจุบันจึงมีแค่ชุดชั้นในใหม่เอี่ยมเท่านั้นที่สามารถวางขายในตู้ได้
เรื่องราวที่น่าสนใจเกี่ยวกับเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติในญี่ปุ่น
- ญี่ปุ่นมีเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติมากกว่า 5 ล้านเครื่อง ทั่วประเทศ
- ญี่ปุ่นเป็นประเทศที่มียอดขายสินค้าผ่านเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติสูงเป็นอันดับหนึ่งของโลก ด้วยยอดขายกว่า 5 ล้านล้านเยนในแต่ละปี ทิ้งห่างอันดับสองอย่างสหรัฐอเมริกากว่า 1 ล้านล้านเยน
- ญี่ปุ่นมีเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติในอัตรา 1:23 เทียบได้กับว่ามี 1 เครื่อง ต่อ 23 คนนั่นเอง
- นับตั้งแต่ปี 2017 ญี่ปุ่นไม่มีพื้นที่สำหรับเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติใหม่ๆ อีกต่อไปแล้ว
- เครื่องจำหน่ายเครื่องดื่มอัตโนมัติแบบร้อนและเย็นในญี่ปุ่น ถือกำเนิดขึ้นในปี 1974
- ในปี 2013 ได้มีการสร้าง “ตู้จำหน่ายสินค้าอัตโนมัติเพื่อรองรับภัยพิบัติ” เครื่องแรก ที่มีฟังก์ชันจ่ายเครื่องดื่มฟรีในกรณีฉุกเฉินจากภัยธรรมชาติ เช่น แผ่นดินไหวและสึนามิ ผลิตโดยบริษัท Coca-cola ติดตั้งที่ศาลาว่าการเมืองไซตามะ
- ถ้านำตู้จำหน่ายสินค้าอัตโนมัติทุกเครื่องในญี่ปุ่นมาเรียงต่อกัน จะได้ความยาวเท่ากับระยะทางจากโตเกียวไปยังฮาวายเลยทีเดียว
- เพราะถูกออกแบบมาเพื่ออำนวยความสะดวก ดังนั้นตู้จำหน่ายสินค้าอัตโนมัติในญี่ปุ่นจึงถูกพัฒนาให้รองรับการจ่ายเงินในหลากหลายรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็นเหรียญ ธนบัตร บัตรเครดิต จนในปัจจุบันสามารถชำระเงินทางอิเล็คโทรนิคได้เป็นที่เรียบร้อย
- หลายคนอาจกังวลเรื่องการใช้พลังงานของตู้อัตโนมัติที่เปิดบริการตลอด 24 ชั่วโมง แต่ล่าสุดทางผู้ผลิตแต่ละเจ้ายืนยันว่าตู้อัตโนมัติทุกเครื่องมีระบบเซ็นเซอร์ตัดไฟอัตโนมัติในตอนกลางวันเพื่อช่วยลดการใช้พลังงาน
- นวัตกรรมล่าสุดที่ญี่ปุ่น คือตู้ขายสินค้าอัตโนมัติแบบทัชสกรีนด้วยหน้าจอ LCD ที่มีความทันสมัยและสวยงาม
- จะมีตู้ขายสินค้าพิเศษวางให้บริการตามสถานีรถไฟหลัก สนามบิน และสถานที่สำคัญอื่นๆ มักจะเป็นสินค้าจำพวกของที่ระลึกต่างๆ ที่คุณสามารถแวะซื้อไปฝากคนรู้จักจากตู้อัตโนมัติก่อนเดินทางกลับได้เช่นกัน
- ผู้ผลิตตู้ขายเครื่องดื่มมักจะติดตั้งตัวถังเปล่าไว้ข้างตู้ขายสินค้า เพื่อเป็นถังขยะรองรับขวดและกระป๋องเพื่อนำไปรีไซเคิล ตามแนวคิดของสมาคมเครื่องดื่มน้ำอัดลมแห่งประเทศญี่ปุ่นและสมาคมตู้จำหน่ายสินค้าอัตโนมัติแห่งประเทศญี่ปุ่น
- ตู้จำหน่ายสินค้าอัตโนมัติทั้งหมดในญี่ปุ่นได้รับการติดตั้งตามมาตรฐานการติดตั้ง JIS เพื่อป้องกันไม่ให้เครื่องจำหน่ายสินค้าล้มทับและก่อให้เกิดอุบัติเหตุในกรณีเกิดแผ่นดินไหว สามารถรองรับความรุนแรงได้ถึงระดับ 6
เรียกได้ว่าแม้แต่เครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติ ยังต้องมีการพัฒนาด้านเทคโนโลยีต่างๆ เพื่อรองรับบริบทการใช้งานตามยุคสมัย โดยมีเป้าหมายคือเพื่ออำนวยความสะดวกและประหยัดเวลาแก่ผู้ใช้ แน่นอนว่านับจากนี้คงมีนวัตกรรมเลิศๆ ที่รอให้เราอัพเดทเพิ่มเติมอีกมากมาย
END
Written By PokSafin
Thanks:
https://jw-webmagazine.com/vending-machines-in-japan/
https://sts.kahaku.go.jp/diversity/document/system/pdf/026_e.pdf
